4. NAJCZĘSTSZE DOLEGLIWOŚCI W CZASIE CIĄŻY I SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z NIMI

Nudności i wymioty

Występują u większości kobiet we wczesnym okresie ciąży, tj. do około 14 tygodnia. Mechanizm ich powstawania nie został dotychczas poznany. Powszechnie uważa się, że są to klasyczne objawy związane z adaptacją organizmu matki do zmian spowodowanych zaistnieniem i rozwojem ciąży. Mogą pojawiać się o różnej porze dnia, najczęściej rano. Wprawdzie nie stanowią one bezpośredniego zagrożenia dla dziecka, lecz dla ciężarnej są bardzo nieprzyjemne. Zazwyczaj połączone z ogólnym złym samopoczuciem, osłabieniem, nadmiernym poceniem się, ślinotokiem i nierównym głębokim oddychaniem. Aby temu zapobiec lub chociażby zmniejszyć ich nasilenie, dobrze jest aby kobieta:

1. rano po obudzeniu się nie wstawała natychmiast z łóżka, lecz mogła w nim jeszcze pozostać przez kilka czy kilkanaście minut;
2. leżąc w łóżku spożyła pierwszy posiłek, np. małą kanapkę i pół szklanki mleka czy lekko osłodzonej herbaty;
3. w ciągu dnia spożywała posiłki często, lecz w niewielkich ilościach i nie gorące a ciepłe;
4. unikała słodyczy, kasz i kleików, a także potraw tłustych, smażonych i pieczonych;
5. nosiła luźne ubiory;
6. możliwie dużo czasu spędzała na świeżym powietrzu, spacerując lub wykonując lekką pracę fizyczną.

Należy pamiętać, że o pojawieniu się, stopniu nasilenia i częstości powtarzania się nudności i wymiotów trzeba zawsze informować lekarza opiekującego się ciężarną.

Zgaga

Jest to uczucie pieczenia w przełyku, któremu towarzyszy "cofanie się" kwaśnej lub gorzkiej treści żołądkowej. Dolegliwość ta zwykle pojawia się w ciąży zaawansowanej, a spowodowana jest zmniejszonym napięciem mięśni ścian przewodu pokarmowego (w wyniku działania progesteronu) oraz uciskiem macicy ciężarnej na żołądek.

Zapobieganie:
1. spożywanie posiłków w małych ilościach, lecz często;
2. ograniczenie słodyczy, potraw pikantnych, smażonych i pieczonych;
3. unikanie odpoczynku po spożytych posiłkach w pozycji leżącej - lepiej jest udać się w tym czasie na spacer;
4. najmniej obfitym i lekkostrawnym posiłkiem powinna być kolacja, którą należy spożyć na 1-2 godziny przed snem.

Wzdęcia i bóle brzucha

Częstsze niż zwykle występowanie wzdęć brzucha spowodowane jest rozluźniającym działaniem progesteronu i uciskiem macicy ciężarnej na jelita. Sprzyja temu także nieprawidłowe odżywianie się i zmniejszona aktywność fizyczna kobiety w tym czasie.

Zapobieganie:
1. eliminacja z pożywienia potraw smażonych, pieczonych oraz pokarmów wzdymających, takich jak : groch, fasola, kapusta, cebula;
2. spożywanie posiłków bez pośpiechu, dokładnie żując;
3. nie ograniczanie (bez wyraźnego powodu) aktywności fizycznej.

W prawidłowo przebiegającej ciąży bóle brzucha nie powinny występować. Trzeba jednak wiedzieć, że przez cały ten okres kobiety mogą odczuwać skurcze macicy, które często (zwłaszcza pod koniec ciąży) oceniają to jako "stawianie się macicy" lub "okresowe twardnienie brzucha". Jeżeli tym odczuciom nie towarzyszy ból i nie przybierają one ciągłego charakteru, ani nie nasilają się, należy uznać to za zjawisko fizjologiczne. Wiąże się to bowiem z powiększaniem się i rozwojem macicy oraz z przemieszczaniem jej mięśniówki. Niektórzy położnicy twierdzą, że są to ćwiczenia przygotowujące mięsień macicy do porodu. W sytuacji odwrotnej (tj. pojawienia się bólu, nasilania się i przedłużania skurczów) trzeba niezwłocznie zasięgnąć porady lekarskiej.

Częste oddawanie moczu

Częstsze niż zwykle oddawanie moczu w I trymestrze spowodowane jest z jednej strony rozluźniającym działaniem progesteronu na miedniczki nerkowe i moczowody, a z drugiej uciskiem macicy ciężarnej na pęcherz moczowy, co prowadzi do zmniejszenia jego pojemności. W tym czasie bowiem macica znajduje się w obrębie miednicy małej, czyli nie wyczuwa się jej poza spojeniem łonowym. W II trymestrze zaburzeń w oddawaniu moczu być nie powinno. Mogą pojawić się znowu pod koniec III trymestru, kiedy to część przodująca płodu (najczęściej główka) kierując się ku wejściu do miednicy małej, uciska pęcherz moczowy, zmniejszając jego objętość.

Powyższych zaburzeń w oddawaniu moczu nie można uniknąć ani nie należy ich leczyć. Niemniej zawsze trzeba poinformować o tym lekarza opiekującego się ciężarną. Ponieważ najbardziej uciążliwe są one w porze nocnej, stąd korzystnie jest nie spożywać płynów 1-2 godziny przed udaniem się spać.

Zaparcia

Mechanizm ich powstawania i sposoby radzenia sobie z nimi omówiono w rozdziale "Regulacja wypróżnień".

Upławy

Fizjologiczne upławy w ciąży mają charakter przezroczystego, niekiedy zażółconego, bezwonnego śluzu. Ich ilość może być różna, czasami jednak wymaga używania podpasek. Ważne jest aby kobieta:

1. zgłosiła lekarzowi pojawienie się upławów;
2. obserwowała ich charakter;
3. często zmieniała podpaski i bieliznę osobistą;
4. nie wykonywała płukania pochwy ani nie stosowała tamponów dopochwowych.

Duszność

Okresowa duszność może pojawiać się pod koniec ciąży, zwłaszcza w pewnych sytuacjach, np. podczas wykonywania w pośpiechu różnorakich prac domowych, wchodzenia na schody czy szybkiego marszu. Czasami zdarza się w nocy, gdy ciężarna leży w pozycji płaskiej na plecach.

Zapobieganie:
1. unikanie pośpiechu;
2. racjonowanie wysiłku;
3. podczas wykonywania prac domowych czy zawodowych robienie krótkich, lecz częstych przerw na odpoczynek;
4. spanie na boku, w pozycji półwysokiej (na 2-3 poduszkach).

Omdlenia

Mogą zdarzać się zwłaszcza w I trymestrze ciąży, podczas dłuższego stania (np. w kolejce, w autobusie czy w kościele) lub po zbyt szybkim wstaniu z łóżka. Spowodowane są obniżeniem się ciśnienia tętniczego krwi, które z kolei prowadzi do zmniejszenia ukrwienia i utlenowania mózgu. Omdlenia są o tyle niebezpieczne, że wiążą się z upadkiem i urazem ciała. Stąd odczuwając pierwsze objawy należy szybko usiąść i pochylić głowę nisko do przodu, wykonując przy tym kilka głębokich wdechów. Ponadto należy zadbać, aby kobieta w ciąży zamiast stać mogła sobie usiąść, a wstając z łóżka czyniła to powoli - najpierw usiadła, głęboko pooddychała, a następnie wstała.

Żylaki

To trwałe, ograniczone i nierównomierne rozszerzenie żył, które przybierają kształt niedbale rzuconego, grubego sznurka, o niebieskosinawym zabarwieniu. Mogą występować na kończynach dolnych, w pochwie, na sromie i w odbycie. Przyczynami ich powstawania są:

1. wrodzone upośledzenie funkcji zastawek żylnych;
2. utrudniony odpływ krwi żylnej spowodowany wykonywaniem pracy w pozycji stojącej lub uciskiem, np. macicy ciężarnej czy guza w obrębie jamy brzusznej.

Żyłami płynie krew uboga w wartości odżywcze i tlen, a zawierająca dwutlenek węgla oraz produkty rozpadu, które powstają w procesach przemiany materii i muszą ulec wydaleniu z ustroju. Sprawne zastawki żylne warunkują jej przepływ tylko w jednym kierunku (do serca). Jeżeli natomiast są one uszkodzone krew cofa się powodując poniżej uszkodzenia nadmierne wypełnienie i rozszerzenie żyły, a tym samym powstawanie żylaka.

Tworzeniu się żylaków w okresie ciąży sprzyja także rozkurczowe działanie progesteronu na mięśnie naczyń krwionośnych, które w konsekwencji może prowadzić do upośledzenia funkcji (zamykania się) zastawek. Ponadto rozrastająca się macica ciężarna, uciskając na duże naczynia żylne, utrudnia swobodny odpływ krwi - powstaje zastój, przepełnienie i nadmierne rozszerzenie naczyń, czyli żylaki.

Zapobieganie:
1. ograniczenie prac wymagających dłuższego stania w jednej pozycji;
2. stosowanie częstego, krótkiego (10-15 minut) wypoczynku w ciągu dnia, podczas którego kobieta może położyć się z nogami ułożonymi wyżej niż tułów (np. na wałku z koca lub na poduszkach);
3. w przypadku pracy w pozycji siedzącej częste wstawanie, krótki spacer, poruszanie kończynami dolnymi w celu poprawy krążenia oraz unikanie siedzenia ze skrzyżowanymi nogami czy założonymi jedną na drugą;
4. dbałość o prawidłowy przyrost masy ciała (unikanie nadwagi);
5. nie noszenie podkolanówek ani okrężnych podwiązek do pończoch;
6. noszenie luźnej bielizny osobistej;
7. w przypadku żylaków odbytu szczególna dbałość o luźne stolce i regularne wypróżnienia (postępowanie opisano w rozdziale "Regulacja wypróżnień").

Trzeba wiedzieć, że żylaki, które były przed ciążą lub pojawiły się w czasie jej trwania, powiększają się wraz ze wzrostem macicy. Po porodzie stopniowo zmniejszają się, a tylko niewielkie całkowicie znikają. W kolejnych ciążach są one coraz większe, a szansa ich całkowitego cofnięcia się znikoma. W zależności od umiejscowienia mogą powodować ból, swędzenie, pieczenie i/lub krwawienie.

Krwawienia z dziąseł i z nosa

Są to dość często występujące dolegliwości w ciąży, których przyczyn należy upatrywać w hormonalnych zmianach zachodzących w organizmie kobiety w tym okresie. Pod ich wpływem dziąsła stają się rozpulchnione, odstające od zębów i bardzo podatne na urazy. Przy dotknięciu szczoteczką krwawią i niezwykle łatwo dochodzi do stanu zapalnego. Stąd ważne jest delikatne mycie zębów, nie powodujące uszkodzenia dziąseł, używanie miękkiej szczoteczki i częsta (najlepiej co 1 miesiąc) jej zmiana. Dobrze jest też zasięgnąć w tej kwestii porady stomatologa. W przypadku pojawienia się krwawień z nosa (nawet niewielkich) należy zadbać o delikatne jego oczyszczanie oraz przeciwdziałać wysychaniu śluzówki, stosując obojętną maść (np. witaminową) lub krem (np. nivea).

Bóle głowy

U wielu kobiet, zwłaszcza we wczesnym okresie ciąży, zdarzają się krótkotrwałe, nie wymagające przyjmowania leków, bóle głowy. Zwykle po wypiciu ciepłej, osłodzonej herbaty i krótkim odpoczynku w dobrze wywietrzonym pokoju, ustępują samoistnie. Przyczyny ich występowania nie zostały dotychczas dokładnie poznane - uważa się, że jest to reakcja organizmu kobiety na zaistnienie ciąży.

Bóle głowy mogą też pojawić się w ciąży zaawansowanej, przyjmując charakter nawracający i bardziej nasilony. Ich przyczynami mogą być długotrwałe zaparcia stolca, zmęczenie lub niektóre procesy chorobowe (nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość czy choroby nerek). Bólów tych, a szczególnie niewiadomego pochodzenia, nie wolno lekceważyć, ani leczyć doraźnie (tj. sposobami domowymi), lecz bezzwłocznie zasięgnąć porady lekarskiej.

Obrzęki

W prawidłowo przebiegającej ciąży obrzęki mogą pojawić się w II połowie jej trwania, przy czym obserwuje się je wieczorem, zwłaszcza na kończynach dolnych (w okolicy stóp i stawu skokowego), są niewielkiego stopnia i znikają po wypoczynku nocnym. Przyczynami ich powstawania jest większe niż zwykle zatrzymanie wody w organizmie, utrudniony (przez ucisk macicy ciężarnej) odpływ krwi żylnej oraz wykonywanie pracy w pozycji stojącej. Nie bez znaczenia jest też pora roku i temperatura otoczenia, w jakiej ciężarna przebywa - podczas upałów czy przebywania w dobrze ogrzanym pomieszczeniu prawdopodobieństwo ich występowania zwiększa się.

Nieznacznego stopnia obrzęki mogą też występować na twarzy i dłoniach. To sprawia, że twarz staje się bardziej zaokrąglona, kobieta nie może nosić pierścionków, obrączki. Jeżeli objawy te pojawiają się pod koniec dnia, a rano ich nie ma, nie trzeba się tym niepokoić. Jeśli natomiast nie ustępują, a wręcz mają tendencję do nasilania i uogólniania, należy zgłosić się do lekarza.

Zapobieganie:
1. ograniczenie wykonywania codziennych obowiązków w pozycji stojącej;
2. wykonując pracę wymagającą długiego siedzenia często wstawać, poruszać kończynami dolnymi i górnymi;
3. zadbanie o częsty, nawet krótkotrwały, odpoczynek w ciągu dnia połączony ze zmianą pozycji ciała;
4. zaniechanie zwyczaju (jeśli kobieta taki miała) spożywania płynów bez wyraźnego odczucia pragnienia;
5. ograniczenie spożywania soli kuchennej (nie dosalać potraw);
6. uwzględnienie w codziennej diecie spożywania owoców (zwłaszcza jabłek) oraz surowych jarzyn (pietruszki, selera, pora);
7. unikanie upałów, długiego przebywania w gorącym pomieszczeniu, a także dalszych podróży, które wiążą się z jednakową, przymuszoną pozycją siedzącą, utrudniającą odpływ krwi żylnej z kończyn dolnych.

Zaburzenia snu nocnego

Zaburzenia snu nocnego i sposoby radzenia sobie z nimi opisano w rozdziale "Sen i odpoczynek".

Kurcze mięśni

Kurcze mięśni łydek i/lub ud mogą pojawiać się w ostatnich tygodniach ciąży, szczególnie w nocy. Towarzyszy temu silne stwardnienie i ból kończyny. Spowodowane są uciskiem macicy ciężarnej na określony nerw w obrębie miednicy lub na duże naczynia żylne (zastojem krwi). Pewną rolę przypisuje się także zaburzonej gospodarce wapniowej w tym okresie.

W sytuacji pojawienia się kurczu należy bezzwłocznie wstać i energicznie rozmasować mięsień. Dobrze jest też zrobić kilka kroków po pokoju. Postępowanie takie sprawia, że mija on dość szybko, chociaż ból (wprawdzie o mniejszym nasileniu) może utrzymywać się nawet do kilku dni.

Przeciwdziałanie występowaniu kurczów polega na zwiększeniu ilości spożywanego mleka oraz produktów bogatych w witaminy z grupy B.