3. HIGIENA I ŻYWIENIE KOBIETY CIĘŻARNEJ

Warunki oraz styl życia kobiety ciężarnej mogą mieć istotny wpływ na przebieg ciąży, a także na jej zdrowie i mającego urodzić się dziecka. Nie oznacza to jednak, że stan ten wymaga radykalnego przeorganizowania dotychczasowego trybu życia, lecz nieco innego spojrzenia na takie sprawy jak:

Czystość ciała

Zalecane są codzienne kąpiele pod prysznicem lub mycie całego ciała w wannie, bez dłuższego siedzenia w niej, przy czym temperatura wody nie powinna przekraczać 36oC. Do podmywania się (minimum 2 razy dziennie) nie należy używać żadnych środków kosmetycznych, lecz tylko wody z mydłem, zachowując właściwy kierunek mycia - od przodu do tyłu (nigdy odwrotnie), gdyż to zapobiega zanieczyszczaniu pochwy wydalinami z okolicy odbytu. Płukania pochwy w tym czasie są przeciwwskazane.

Piersi i brodawki sutkowe nie wymagają w tym czasie (wbrew wcześniejszym doniesieniom) żadnych, specjalnych zabiegów. Okazało się, że tzw. hartowanie nie przynosi oczekiwanych efektów. Wystarczy jedynie utrzymać je w czystości, a w przypadku płaskich, mało chwytnych lub wciągniętych brodawek zastosować odpowiednie ćwiczenia, np. rozciąganie skóry po obu stronach otoczki, rolowanie brodawki palcami, doprowadzając ją kilka razy dziennie do erekcji lub jeśli małżonkowie to akceptują , wyciąganie poprzez ssanie.

Bardzo ważną sprawą jest dbałość o czystość jamy ustnej. Zalecane jest staranne mycie zębów rano i wieczorem oraz po każdym posiłku, a także korzystanie z nitki dentystycznej. Używana do tego celu szczoteczka powinna być dostatecznie miękka, aby nie powodowała uszkodzenia dziąseł. Dobrze jest zmieniać ją co miesiąc.

Pielęgnowanie włosów i paznokci może przysparzać ciężarnej pewnych problemów. Jeśli włosy zwykle miały tendencję do przetłuszczania się, to teraz może to następować jeszcze szybciej, a gdy były suche, to stają się jeszcze bardziej suche. Czasami pojawia się też nadmierna ich łamliwość i wypadanie. Przyczyna tego nie jest znana. Zaleca się mycie głowy w łagodnych szamponach, tak często jak zachodzi ku temu potrzeba, oraz ostrożne czesanie. Wyraźna poprawa i powrót do stanu wcześniejszego następuje kilka lub kilkanaście tygodni po porodzie.

Paznokcie w okresie ciąży mogą stać się bardziej kruche, pękać, łamać się i/lub rozszczepiać. Stąd korzystnie jest, aby były krótko obcięte, a podczas wykonywania różnorakich prac (np. w ogródku, mycia naczyń, sprzątania) zabezpieczone gumowymi rękawiczkami. Wcieranie oliwki dla dzieci w skórę u podstawy paznokcia często daje poprawę, lecz dopiero po dłuższym okresie takiego postępowania. Lakierowanie paznokci nie jest przeciwwskazane.

Ubranie

Ubranie powinno być luźne, dostosowane do pory roku i temperatury otoczenia. W porze jesienno-zimowej dobrze jest nosić, specjalnie uszyte na ten czas, spodnie i dłuższą bluzkę lub tunikę. W wiosenno-letniej natomiast sukienki ciążowe z materiału, który można łatwo i często prać. Bielizna osobista powinna być bawełniana, bowiem rzadziej (niż w przypadku, np. stylonowej czy elastycznej) dochodzi do podrażnień czy odparzeń skóry.

Noszenie zwykłych pasów, podwiązek do pończoch bądź pończoch uciskowych (tzw. samoutrzymujących się) jest niewskazane z uwagi na to, iż utrudniają one (i tak już utrudniony macicą ciężarną) odpływ krwi z kończyn dolnych, a to sprzyja powstawaniu żylaków. Najwłaściwsze są rajstopy z klinem z przodu i z tyłu. Niektóre kobiety ze względu na zbyt słabe mięśnie zmuszone są do noszenia pasa podtrzymującego brzuch, co także umożliwia im noszenie pończoch.

Znaczne powiększenie się biustu wymaga kupna nowego, większego stanika. Nie może on bowiem uciskać piersi, lecz je podtrzymywać. Żeby tak było, to oprócz odpowiednio dużych miseczek, powinien mieć szerokie, mało elastyczne ramiączka i szeroką, przylegającą do pleców część tylną. Taki stanik nie utrudnia rozrostu sutków (co ma ogromne znaczenie dla późniejszej laktacji i karmienia piersią) oraz zapobiega ich deformacji. Trzeba wiedzieć, że jeżeli kobieta nosiła w okresie ciąży i karmienia piersią właściwy stanik, to w późniejszym czasie jej piersi nie odbiegają zbytnio od swojego poprzedniego wyglądu, chociaż nigdy nie wracają do dawnego stanu. Dość często kobiety ciężarne pytają, czy nie powinny w nim także spać? Otóż postępowanie takie jest zasadne w drugiej połowie ciąży, wyłącznie w przypadku gdy piersi są nadmiernie ciężkie i mają tendencję do zwisania.

Stanik, tak jak i inne części bielizny osobistej, należy zmieniać (prać) codziennie. Gdy piersi wydzielają przezroczystą lub żółtawą wydzielinę, zwaną siarą (może to mieć miejsce w drugiej połowie ciąży), dobrze jest wkładać do miseczki biustonosza odrobinę waty, która będzie wchłaniała ją.

Obuwie

Z uwagi na zmieniającą się w czasie ciąży postawę i przesunięcie punktu ciężkości ciała oraz rozluźnienie (pod wpływem hormonów) więzadeł stopy, buty powinny być na stabilnym, niskim obcasie, gdyż ułatwiają utrzymanie równowagi. Najlepiej jest, jeśli obejmują one także nogi w kostce. Zarówno buty wyjściowe, jak i domowe ciapy, powinny mieć obcas jednakowej wysokości, ale nie za wysoki. Nie zaleca się noszenia obuwia bez obcasów, gdyż to sprzyja "spłaszczaniu się" stopy.

Praca domowa i zawodowa

Prawidłowo przebiegająca ciąża nie stanowi przeciwwskazań do wykonywania prac domowych i pracy zawodowej. Są jednak czynności, których w tym czasie kobieta nie powinna wykonywać, np. podnoszenie przedmiotów o masie powyżej 5 kg, wieszanie firanek, wieszanie bielizny na wysoko umocowanym sznurze itp. Najkorzystniej jest limitować wysiłek zmęczeniem, przerywając pracę na krótki odpoczynek, spacer czy posiłek.

Często tak się zdarza, że rodzice chcą przed urodzeniem się dziecka odświeżyć (pomalować lub zmienić tapetę) mieszkanie. Wiąże się to zawsze z generalnymi porządkami. Ze względów higienicznych jest to piękny zwyczaj, lecz prace te powinny odbywać się pod nieobecność kobiety ciężarnej. Wiążą się one bowiem nie tylko z dużym wysiłkiem fizycznym, lecz także z używaniem farb, lakierów, rozpuszczalników i klejów, których lotne substancje mogą mieć niekorzystny wpływ na płód. Jeśli nie ma takich możliwości, aby kobieta opuściła mieszkanie na ten czas, to należy zadbać o częste wietrzenie wszystkich pomieszczeń i żeby nie przebywała w tym, w którym aktualnie trwają prace.

Ciąża jest wydarzeniem rodzinnym, a nie osobistą sprawą kobiety. Dlatego nieodzowne jest większe niż zwykle zaangażowanie się wszystkich jej członków w wykonywanie prac domowych. Ciężarna powinna ograniczyć się wyłącznie do prac lekkich.

Prawdą jest, że niektóre kobiety zmuszone są do rezygnacji z dotychczas wykonywanych czynności zawodowych i przejścia na tzw. stanowisko pracy chronionej lub skorzystania ze zwolnienia lekarskiego. Dotyczy to przede wszystkim pracujących fizycznie.

Sen i odpoczynek

Zapotrzebowanie kobiety ciężarnej na sen jest indywidualne i zmienne. W pierwszych miesiącach może być zwiększone, a w drugiej połowie ciąży mogą pojawić się trudności z zasypianiem czy częste budzenie się, spowodowane niewygodną pozycją, silnymi ruchami płodu lub parciem na mocz, a potem niemożność ponownego zaśnięcia. W takich sytuacjach kobiety dość chętnie sięgają po środki nasenne, nie wiedząc, iż nie wolno im tego robić bez konsultacji z lekarzem. O wiele lepiej jest wtedy wstać z łóżka, otworzyć okno, pospacerować po mieszkaniu, wypić niewielką ilość ciepłego płynu, przeczytać gazetę lub kilka stron książki i następnie spróbować zasnąć. Należy pamiętać, aby przed udaniem się na odpoczynek nocny nie spożywać zbyt obfitego posiłku, połączonego z dużą ilością płynów, lecz minimum pół godziny pospacerować na świeżym powietrzu i dobrze wywietrzyć sypialnię. Sen nocny powinien trwać nie krócej niż 8 godzin. Nie mniej ważny jest także sen w ciągu dnia - dwugodzinny, popołudniowy sen, a nawet tylko sama pozycja leżąca, daje kobiecie zarówno fizyczne, jak i psychiczne odprężenie.

Zwłaszcza w pierwszych i ostatnich trzech miesiącach ciąży może być też zwiększone zapotrzebowanie na krótki, kilkukrotny w ciągu dnia odpoczynek. Szczególnie zalecane jest wtedy wypoczywanie w pozycji leżącej z nogami uniesionymi (położonymi na wałku, np. z koca) wyżej niż reszta ciała. Będąc w ciąży korzystnie jest przyjąć zasadę: "zawsze odpoczywam, gdy odczuwam taką potrzebę". Jednakże aby kobieta mogła pozwolić sobie na taki komfort, potrzebne jest zrozumienie i pomoc ze strony wszystkich domowników.

Inną formą odpoczynku są spacery i ruch na świeżym powietrzu. Należy jednak pamiętać, że aktywność fizyczną kobiety ciężarnej warunkuje jej samopoczucie i w żadnym wypadku nie może ona powodować zmęczenia. Wyjście z domu, np. do pracy czy na zakupy, to nie to samo co spacer. Spacer powinien odbywać się bez pośpiechu, z dala od ruchu ulicznego, najlepiej na płaskim i zadrzewionym terenie. Jeżeli kobieta czuje się dobrze i nie odczuwa zmęczenia może przejść nawet 2-3 kilometry.

Sport i turystyka

Sport wyczynowy, turystyka i dalekie podróże są w tym okresie niewskazane. Nie oznacza to jednak, że kobieta, która wcześniej uprawiała jakąś dyscyplinę sportu, musi z chwilą zaistnienia ciąży całkowicie tego zaprzestać. Trzeba tylko zasięgnąć w tej kwestii porady lekarskiej i jeśli nie ma przeciwwskazań, traktować zajęcia sportowe wyłącznie jako przyjemność, która nie prowadzi do zmęczenia.

Często, zwłaszcza w okresie letnim, kobiety pytają czy mogą wchodzić do różnego rodzaju zbiorników wodnych i pływać. Otóż pływanie i kąpiele morskie, w rzekach czy jeziorach, gdy ciąża przebiega prawidłowo, nie są powyżej trzeciego miesiąca zabronione pod warunkiem, że woda jest dostatecznie ciepła. Zbyt zimna woda może wywołać skurcze macicy. Natomiast kąpiele w ogólnodostępnych basenach są niepożądane ze względu na znaczne zanieczyszczenie wody i używanie środków chemicznych do jej oczyszczania.

Jeszcze innym problemem nurtującym kobiety jest jazda na nartach, rowerem, motocyklem, prowadzenie samochodu osobowego i podróż samolotem. Z uwagi na duże prawdopodobieństwo upadków podczas jazdy na nartach sportu tego ciężarnym nie poleca się. Podobnie jest z jazdą rowerem czy motocyklem.

Prowadzenie samochodu osobowego nie jest wprawdzie przeciwwskazane, lecz należy pamiętać, że sytuacje na drogach są bardzo stresujące, a refleks ciężarnej opóźniony. Stąd zwiększona możliwość kolizji czy wypadku. Ponadto jednakowa pozycja podczas jazdy szybko daje uczucie zmęczenia, a to sprawia, że konieczne są częste, krótkie (10-15 min) przerwy, przeznaczone na spacer i ćwiczenia gimnastyczne.

Podróże lotnicze także nie są zabronione, chociaż wiążą się one z pewnymi emocjami (niekiedy z lękiem), zwłaszcza podczas startu i lądowania. Zbyt dalekie wymagają oprócz tego pozostawania przez wiele godzin w jednakowej pozycji, a następnie adaptacji do zmiany czasu i klimatu. Dlatego decydując się na taką podróż warto zastanowić się, czy jest ona konieczna w tym okresie.

Współżycie płciowe

Wiele kobiet i ich mężów traci w tym czasie zainteresowanie tą sferą życia małżeńskiego. Są też i tacy, dla których jest ona bardzo ważna - dla obojga lub tylko dla jednego z nich. Z medycznego punktu widzenia współżycie płciowe, gdy ciąża przebiega prawidłowo i poprzednio nie było poronień czy porodów przedwczesnych, może być zachowane przez całą ciążę, aż do 6 tygodni przed obliczonym, przypuszczalnym terminem porodu. Później dobrze jest zachować abstynencję płciową z uwagi na samooczyszczanie się pochwy (przygotowywanie do porodu), tkliwość piersi, a niekiedy z powodu odczuwanej bolesności podczas stosunku lub znacznego pobudzenia płodu (pojawienia się zbyt silnych ruchów). Inaczej jest w ciąży powikłanej. Niekiedy dobro dziecka wymaga zaniechania współżycia płciowego (np. w pierwszym trymestrze lub kilka tygodni po pojawieniu się krwawienia z dróg rodnych), a czasami przez cały okres jej trwania.

Współżycie seksualne to sfera bardzo intymna i uzależniona od kultury danej pary, a przede wszystkim od umiejętności porozumiewania się, wyrozumiałości i przyjętego w danym związku systemu wartości. Trzeba jednak wiedzieć, że popęd seksualny u kobiety ciężarnej jest zmienny - na początku (przez pierwsze trzy miesiące) zmniejszony, później rośnie (do około 20 tygodnia), a następnie znowu stopniowo obniża się. Czasami bywa odwrotnie. To sprawia, że w pewnych okresach ciąży kobieta przejawia mniejszą lub większą chęć do podjęcia stosunku płciowego, a niekiedy zupełnie jest temu przeciwna. Stąd dobrze byłoby, aby te fizjologiczne i psychologiczne uwarunkowania poznali i zechcieli zrozumieć oboje partnerzy. Zdarza się bowiem, że mąż doszukuje się w zachowaniu żony zmniejszenia zainteresowania jego osobą, osłabienia uczuć lub wręcz odrzucenia.

Kontrola uzębienia

Wśród niektórych kobiet istnieje przekonanie, że każda ciąża to stracony minimum jeden ząb. Jednakże wcale tak być nie musi! Prawdą jest, że w tym czasie może dojść do zaburzeń w gospodarce wapniowo-fosforanowej, a przez to do powstawania i szerzenia się próchnicy, lecz wiele zależy od samej ciężarnej, tj. od diety i higieny jamy ustnej. Kilkakrotnie (2-3 razy), gdy nawet nie zauważa żadnych zmian, powinna udać się na kontrolę do stomatologa. Wszystkie ubytki wyleczyć i uzupełnić, a zęby nie nadające się do leczenia usunąć w znieczuleniu miejscowym. Postępowanie takie jest zasadne nie tylko z uwagi niebezpieczeństwo pogorszenia się stanu uzębienia w tym czasie, lecz także stanowi profilaktykę groźnych dla matki zakażeń, a w późniejszym okresie również dla dziecka. Tworzące się bowiem ropnie okołozębowe mogą być źródłem różnorakich chorób. Warto zdać sobie z tego sprawę, że będąc w ciąży (niezależnie od tego czy ma się już dzieci czy nie) kobieta zawsze ma więcej czasu dla siebie niż będzie go miała po porodzie. Karmienie piersią i opieka nad dzieckiem są czasochłonne i dlatego często przez kilka miesięcy trudno jest wygospodarować czas na wizyty u stomatologa. Dlatego lepiej jest pomyśleć i zrobić to w okresie ciąży .

Odżywianie

Dobowe zapotrzebowanie energetyczne kobiety wzrasta w okresie ciąży o około 300 kalorii (z ok. 2300 do 2600 kalorii). Trzeba też uwzględnić indywidualne odrębności, tj. wiek, rodzaj wykonywanej pracy, stan zdrowia, czas trwania ciąży, jej przebieg itp. W przypadku nastolatek, kobiet z niedoborem masy ciała w stosunku do wzrostu, wykonywania pracy fizycznej bądź pojawienia się krwawienia z dróg rodnych spożycie powinno być regulowane, a tym samym dostarczające więcej kalorii.

Prawidłowe odżywianie kobiety ciężarnej zmniejsza ryzyko poronienia i porodu przedwczesnego, a także ma wpływ na zdrowie dziecka - rzadziej występują u niego infekcje kataralne i krzywica. Nie ma jednak podstaw do tego, aby jadła ona za dwoje, gdyż prowadzi do nadmiernego przyrostu masy jej ciała i może być przyczyną pojawienia się zaburzeń w przebiegu ciąży i porodu. Ponadto utrudnia powrót do ciężaru ciała sprzed ciąży, ponieważ następuje nadmierne rozwinięcie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy barków, klatki piersiowej, ramion i ud.

W okresie ciąży przyrost masy ciała nie powinien przekraczać 20% w stosunku do ciężaru przed ciążą przy czym nie jest on przez cały ten czas równomierny. W pierwszym trymestrze najczęściej obserwuje się nieznaczny spadek masy ciała, a następnie do 20 tygodnia stopniowy przyrost. Największa dynamika przyrostu masy przypada na okres między 20 a 30 tygodniem, po czym znowu następuje jej zwolnienie. W ostatnich 2 tygodniach przed porodem ciężar ciała może obniżyć się nawet o 1 kilogram.

Dieta kobiety ciężarnej powinna być urozmaicona, lecz nie specjalnie wyszukana. Najważniejsze jest, aby posiłki były łatwo strawne, częste, mniej obfite, lecz pokrywały jej zapotrzebowanie na białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy i związki mineralne.

Białka

Stanowią podstawowy materiał budulcowy, niezbędny dla prawidłowego rozwoju płodu, łożyska, macicy i gruczołów piersiowych. Główne źródła białek zwierzęcych to: mięso, ryby, mleko, sery i jaja. Roślinnych natomiast: fasola, i orzeszki ziemne.

W wielu polskich rodzinach nieodzownym składnikiem każdego posiłku jest mięso (lub jego przetwory), najczęściej wieprzowe. Nie jest to dobry zwyczaj. Korzystniej dla zdrowia jest spożywać drób, wołowinę, cielęcinę, a przede wszystkim produkty mleczne, w tym jako uzupełnienie codziennej diety 1-2 szklanki mleka o obniżonej zawartości tłuszczu do 2%. Takie odżywianie się dostarcza organizmowi matki (oprócz białek) wiele cennych witamin, soli mineralnych i pierwiastków śladowych, niezbędnych dla prawidłowego rozwoju płodu.

Dobowe zapotrzebowanie na białko w czasie ciąży wynosi 70-90 gramów.

Tłuszcze

Tłuszcze są materiałem energetycznym. Umożliwiają także przyswajalność rozpuszczalnych w nich witamin - A, D i K. Dla zachowania zdrowia ważne jest zrównoważenie pomiędzy spożywaniem tłuszczów zwierzęcych (masło, smalec) i roślinnych (oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, sojowy, rzepakowy, margaryny, masło roślinne), a nawet częstsze niż zwykle używanie tych drugich. Przygotowując posiłki mięsne dobrze jest usuwać tłuszcz, poddawać obróbce termicznej poprzez gotowanie, zamiast smażenia i pieczenia w tłuszczu. Mięso drobiowe spożywać bez skóry, a sery i twarogi najlepiej niskotłuszczowe.

Dobowe zapotrzebowanie na tłuszcze wynosi 70-80 gramów.

Węglowodany

Podobnie jak tłuszcze stanowią materiał energetyczny. Najczęściej popełnianym błędem dietetycznym (nie tylko przez kobiety w ciąży) jest nadmierne ich spożywanie, zwłaszcza pod postacią łatwo przyswajalnych cukrów, tj. cukru rafinowanego. Sprzyja to powstawaniu próchnicy zębów, zmniejsza zużycie tłuszczów zapasowych (tym samym sprzyja otyłości) i obniża spożycie białek, witamin i pierwiastków śladowych. Stąd zasadne jest ograniczenie jedzenia słodyczy (cukierków, ciastek, czekolady) oraz wysokosłodzonych produktów (konfitury, kompoty, lody, ciasta, miód), zastępując je niskosłodzonymi lub bezcukrowymi (naturalne soki owocowe, woda mineralna). Szczególnie wskazane natomiast są tzw. węglowodany złożone, zawierające błonnik, białka roślinne, witaminy (A, B, C) i składniki mineralne (magnez, wapń, żelazo, cynk). Główne ich źródła to: produkty zbożowo-mączne, groch, warzywa i owoce. Codzienna dieta zawierająca takie węglowodany w ilości 350-500 gramów daje uczucie sytości, chroni przed zaparciami i nadmiernym przyrostem masy ciała.

Witaminy

Jest to ważny składnik pożywienia, warunkujący prawidłowy rozwój poszczególnych narządów i układów dziecka, a u matki zachowanie zdrowia. Najcenniejsze pochodzą ze źródeł naturalnych. Wprawdzie na rynku wiele jest ostatnio różnorakich preparatów, lecz ich stosowanie wymaga, tak jak innych leków, porady lekarskiej i odpowiedniego dawkowania.

Witamina A - znajduje się głównie w maśle, białku jaja kurzego, mleku, serze, wątróbce, marchwi, szpinaku, pomidorach, kapuście.

Witamina B1 - jest przede wszystkim w wątrobie, nerkach, fasoli, grochu, orzechach, mące, mleku i serach.

Witamina B2 - jest w rybach, chudym mięsie, wątrobie, orzechach, mleku, ciemnym pieczywie, grochu, fasoli, ziemniakach i pomidorach.

Witamina B5 i B6 - znajduje się w rybach, wątrobie, chudym mięsie, drobiu, orzechach.

Witamina B12 - jest w wątrobie, nerkach, innym chudym mięsie, mleku, serze.

Witamina C - szczególnie dużo jest jej w surowych owocach (czarnej porzeczce, truskawkach, jabłkach i cytrusach), jarzynach (marchwi, sałacie, kapuście, pomidorach) oraz w mleku.

Witamina D - jej źródłem jest głównie masło, mleko, jaja i ryby.

Związki mineralne

Podobnie jak witaminy są dla zdrowia matki i rozwijającego się płodu bardzo istotne. Najważniejsze z nich to: żelazo, wapń, jod, magnez, fosfor, miedź i mangan.

Żelazo - znajduje się w chudym mięsie wołowym i wieprzowym, wątrobie, nerkach, fasoli, szpinaku, sałacie, natce pietruszki, zielonym groszku, szczypiorku, rzodkiewce, suszonych śliwkach i gruszkach.

Wapń - szczególnie dużo jest go w mleku i jego przetworach, a także w rybach, zielonych warzywach i orzechach.

Jod - najwięcej jest go w rybach morskich i ich przetworach, w produktach zbożowych i w mleku.

Magnez - jest w fasoli, grochu, produktach zbożowych (zwłaszcza w chlebie pełnoziarnistym) oraz w orzechach, rybach i mleku.

Fosfor - znajduje się w ciemnym pieczywie, mięsie, jajach i mleku.

Miedź - występuje w mięsie, grochu, wątrobie, rodzynkach i oliwkach.

Mangan - głównym źródłem jego są produkty mączne (pełnoziarniste), wątroba, fasola, groch, orzechy.

Woda i sól kuchenna

Organizm kobiety zatrzymuje w okresie ciąży więcej wody niż zwykle, co spowodowane jest podwyższonym poziomem hormonów i przestrojeniem całej przemiany materii. Dobowe spożycie płynów nie powinno w tym czasie przekraczać (łącznie z zupami) 2 litrów. Wiadomo jednak, że ilość wypijanych płynów zależy od pory roku, temperatury otoczenia, a przede wszystkim od jakości przyjmowanych pokarmów. Posiłki dobrze osolone (podobnie jak zawierające dużo cukru) wzmagają pragnienie. Stąd zasadne jest nie ograniczanie spożycia wody, lecz soli (cukru). Przygotowując potrawy można zastąpić ją innymi przyprawami, np. ziołowymi czy sokiem z cytryny. Ponadto dobrze jest ograniczyć jedzenie wędlin oraz solonych ryb, paluszków, chipsów, orzeszków itp. Unikać również słodyczy i słodkich napojów.

O tym, że ustrój zatrzymuje nadmierną ilość wody świadczy zbyt duży przyrost masy ciała i pojawienie się obrzęków. Korzystając jednak z systematycznej opieki lekarskiej nie trzeba obawiać się, gdyż objawy te zostaną szybko zauważone zalecone odpowiednie postępowanie. Nie należy natomiast samowolnie ograniczać spożywania płynów.

Używki

Zwyczaj picia mocnej kawy i mocnej herbaty (jeśli kobieta taki miała) powinien być zaniechany. Używki te działają pobudzająco na mięsień sercowy i ośrodki mózgowe, wzmagają napięcie nerwowe oraz mogą być przyczyną bezsenności, podrażnienia żołądka, wątroby i jelit. Nie oznacza to, że przez całą ciążę nie można wypić nawet tzw. "małej czarnej". Trzeba to jednak czynić okazjonalnie, a nie codziennie. Podobnie jest z niskoprocentowymi napojami alkoholowymi (winem, piwem) - mały kieliszek wina czy szklanka piwa, od czasu do czasu, są dozwolone. Przeciwwskazane natomiast tzw. mocne alkohole - wódki, koniaki, likiery.

Wypity przez matkę alkohol przechodzi przez łożysko do płodu i może prowadzić do uszkodzenia komórek mózgu, wątroby i trzustki. Badania naukowe dowiodły, że niewielkie ilości nie powodują tego. W związku z tym warto spożycie alkoholu ograniczyć do minimum.

Regulacja wypróżnień

Zaparcia w ciąży nie należą do rzadkości. Spowodowane są przede wszystkim nieprawidłowym żywieniem, zmniejszoną aktywnością ruchową kobiety, działaniem hormonów (głównie progesteronu) na jelita i zmienionymi warunkami przestrzennymi w jamie brzusznej, w związku z powiększającą się macicą. Stąd ważne jest:

1. spożywanie pokarmów bogatych w błonnik, który znajduje się w zielonych warzywach, owocach, ciemnym pieczywie;
2. spożywanie dostatecznej ilości płynów;
3. unikanie pokarmów powodujących zaparcia, tj. czekolady, słodyczy, ryżu;
4. wykształcenie u siebie nawyku oddawania stolca o określonej porze dnia, najlepiej rano;
5. wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych.

W przypadku pojawienia się trudności w oddawaniu stolca nie wolno sięgać po środki przeczyszczające - decyzja o ich stosowaniu należy do lekarza. Korzystnie jest natomiast wypróbować tzw. domowe sposoby, np. wypicie na czczo szklanki, przegotowanej, ciepłej wody; zjedzenie przed snem 1- 2 jabłek, kilku suszonych śliwek lub picie soku z kiszonej kapusty czy zsiadłego mleka.

Ćwiczenia gimnastyczne

Regularne wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych (gdy nie występują ku temu przeciwwskazania) ma w okresie ciąży doniosłe znaczenie. Poprawia ogólną, kondycję fizyczną, samopoczucie, apetyt, sen, a także korzystnie wpływa na przebieg porodu i połogu. Poniżej przedstawiono propozycje zestawu ćwiczeń.

Rycina 2
Ćwiczenie w pozycji stojącej

Rycina 3
Ćwiczenie w pozycji stojącej

A

B

  Rycina 4
Ćwiczenia w pozycji leżącej

B - położyć ręce na piersiach, a wciągając powietrze przez nos unieść klatkę piersiową tak aby ręce rozsunęły się. Wypuszczać pwoeitrze przez usta, umożliwiając zapadnięcie się klatki piersiowej (powtórzyć 5 razy).

Rycina 5
Ćwiczenie w pozycji leżącej

Rycina 6
Ćwiczenie w pozycji leżącej

Jakkolwiek przedstawione przykłady mogą wydawać się dość proste, to kobieta, zwłaszcza ta, która nie uprawiała żadnego sportu ani nie miała zwyczaju gimnastykowania się, powinna przed ich rozpoczęciem zasięgnąć porady lekarskiej. Najlepiej jeśli kobieta uczestniczy w zajęciach szkoły rodzenia. Ma wówczas możliwość praktycznego nauczenia się różnych ćwiczeń gimnastycznych, dostosowanych do jej właściwości typologicznych oraz przebiegu i stopnia zaawansowania ciąży. Ponadto może nauczyć się pożądanego zachowania się podczas porodu, tj. sposobu oddychania, rozluźniania mięśni (relaksu), parcia. Niezmiernie ważną sprawą jest, aby w spotkaniach tych uczestniczył także mąż, bowiem to właśnie on powinien być jej instruktorem i trenerem. Do tego niezbędna jest mu nie tylko wiedza teoretyczna, którą może zdobyć z literatury czy z innych źródeł, lecz przede wszystkim praktyczne doświadczenie.

Niezależnie od wykonywania ćwiczeń gimnastycznych kobieta oczekująca dziecka musi dbać o właściwą postawę ciała.

A	B	C

Rycina 7
Rodzaje postaw ciała

A - kobiety nie ciężarnej
B - prawidłowa w okresie ciąży
C - nieprawidłowa w okresie ciąży

  Powiększający się brzuch i piersi sprawiają, że środek ciężkości ciała przesuwa się do przodu, dając nieprawidłowe obciążenie kręgosłupa, które prowadzi do garbienia się, nadmiernego męczenia i odczuwania bólu w okolicy krzyżowej. Sprzyja temu fizjologiczne (spowodowane działaniem progesteronu) rozluźnienie ścięgien i więzadeł. Chcąc przeciwdziałać takiej sytuacji ciężarna powinna chodzić wyprostowana, z wysoko uniesionymi ramionami, to znaczy tak jakby coś nosiła na własnej głowie.

Wykonywanie codziennych prac domowych i opieka nad dziećmi wiążą się ze schylaniem. W okresie ciąży nie należy tego robić w zwykły sposób (zginając kręgosłup), lecz zginając nogi przykucnąć z wyprostowanymi plecami. Takie postępowanie zapobiega nadmiernemu obciążeniu kręgosłupa oraz bólom, które mogą pojawić się zwłaszcza pod koniec dnia.

Rycina 8
Sposób noszenia przedmiotów

 

Rycina 9
Sposób schylania się

 

Przyjmowanie leków

Przyjmowanie leków w okresie ciąży powinno być ograniczone do niezbędnego minimum, zawsze na zlecenie lekarza opiekującego się kobietą. Wiadomo bowiem, że większość związków chemicznych (a takimi są leki) przechodzi do płodu. Niestety szkodliwość ich działania na rozwijający się organizm nie została dotychczas (i chyba nigdy do końca nie będzie) poznana. Dlatego bezpieczniej jest zrezygnować z samowolnego, często doraźnego leczenia niż ryzykować i obawiać się, w jakim stanie urodzi się dziecko. Błędem jest też inna postawa - jestem w ciąży, więc nie biorę żadnych leków. Są przecież takie choroby, których leczenia nie wolno przerwać nawet w ciąży, np. cukrzyca, choroby nerek czy serca.

Palenie papierosów

Na szczęście, u schyłku XX wieku, palenie papierosów przestaje być modne. Coraz więcej ludzi to osoby niepalące, chociaż w dalszym ciągu można zobaczyć (nawet na ulicy) tak mężczyznę, jak i kobietę palącą. Zdarza się to także wśród ciężarnych i położnic. Dowodem tego są zakazy palenia umieszczone na drzwiach sanitariatów (łazienek, ubikacji) niektórych szpitalnych oddziałów patologii ciąży czy oddziałów położniczych. Z pewnością podyktowane to było zachowaniem się przebywających w nich kobiet.

Generalnie trzeba przyjąć, że palenie papierosów w okresie ciąży i połogu, a także w obecności małego dziecka, jest szkodliwe. Pomijając jego negatywny wpływ na organizm kobiety warto wiedzieć, że u tych które palą, częściej niż u innych, występują poronienia samoistne i porody przedwczesne. Oprócz tego dzieci rodzą się z niższą masą urodzeniową (średnio o około 300-400 gramów); gorzej jedzą, a tym samym przyrost ciężaru ciała jest mniejszy, są mniej odporne na infekcję (częściej chorują); częściej występują u nich drgawki i omdlenia.

Jak zatem wycofać się z nałogu? Na początek wystarczy ograniczyć palenie do 3-5 sztuk dziennie, a następnie w ciągu 2-3 tygodni, stopniowo zmniejszając ich liczbę, całkowicie zaniechać. Zrozumiałym jest, że wymaga to pewnego wysiłku, ale myśl o tym, że robi się to dla dobra własnego dziecka, nie powinna zniechęcać. Ogromnie pomocni w tym przedsięwzięciu mogą okazać się inni domownicy (mąż, siostra, teściowa, szwagierka), którzy też tak uczynią lub przynajmniej nie będą robili tego w obecności kobiety ciężarnej.